Ngôi mộ Hoàng tộc

Tháng Giêng năm 1994. Trong đợt chỉnh
trang các khu nghĩa địa và khu gò mả nhỏ lẻ cho phù hợp với kiến trúc đô
thị chung, nhiều công nhân bắt đầu tiến hành khai quật 16 ngôi mộ nằm
riêng lẻ trong khu xóm Cải, quận 5.

Những ngôi mộ khác được tiến hành bình
thường, cho đến khi các công nhân chạm phải ngôi mộ nằm trong khuôn viên
cả trăm mét vuông với kết cấu chắc chắn như một ngôi đình.

Cứ liệu lịch sử của Viện Bảo tàng Lịch
sử Việt Nam TP.HCM ghi chép rất tỉ mỉ về kết cấu ngôi mộ này. Vòng thành
mộ hình chữ nhật có kích thước dài 10m, ngang 6m, cao 1,2m, dày 0,8m.
Cổng tam quan có hình mặt tròn, trang trí búp sen trên đầu cột. Cổng cao
1,4m , rộng 0,8 m vào cao 0,6m được xây dựng có mái vòm cong lót giả
ngói ống trang trí hình rồng. Sân thờ là khoảng đất rộng có chiều dài
6m, và ngang 4m…

Gò mộ là khối hợp chất lớn dài 3,6m,
rộng 3m,cao 3,2m bao gồm 2 phần: Phần trước có bia mộ nằm chìm trong
khối hợp chất và phần sau có trang trí hoa văn, mỗi bên hông đều có vẽ
hình mặt tròn lớn. Chữ trên bia mộ đã bị mòn, chỉ đọc được 3 chữ Kỷ Tỵ
Niên.


Tiến hành khai quật bằng cách san phẳng gò mộ, giới khảo cổ phát hiện 2 huyệt mộ. Bao gồm một huyệt mộ nam và một huyệt mộ nữ.

Huyệt mộ nam dài 2,3m, rộng 0,8m, sâu
1,56m, từ miệng huyệt xuống đến đáy mộ được bao phủ nhiều lớp hợp chất.
Đáng lưu ý, có một lớp cát mỏng phủ trên quách gỗ. Quách và quan tài còn
nguyên màu sơn đen, bên trong quan tài còn lại một ít xương cốt và
những hiện vật như: 7 chiếc nhẫn vàng có mặt đá, quạt giấy, lược, ống và
cây ngoáy trầu bằng đồng, hộp bạc có dây xích hình cầu dẹt chạm dây lá,
nút áo mạ vàng, bút lông…

Huyệt mộ nữ nhỏ hơn huyệt mộ nam một
chút. Quách và quan tài còn nguyên vẹn, tiến hành mở quách rồi mở tấm
ván thiên quan tài, giới khảo cổ thấy bên trong được sắp xếp rất ngăn
nắp. Phía trên là 2 chiếc chiếu cói trải rộng che phủ diện tích áo quan,
2 chiếc chiếu này còn giữ được màu sắc tươi mới. Phía dưới 2 chiếc
chiếu cói là một lớp giấy bản, từng tờ cuộn dày khoảng 10cm trải đều.
Tiếp đến, là một tấm lá triệu (có thể là lá phướn – PV) bằng lụa, trên
mặt lụa có nhiều chữ Hán nhưng do bị dung dịch làm nhòe mặt chữ, nên
giới khảo cổ chỉ đọc được 4 chữ với nghĩa là “… Hoàng gia cung liệm”.

Kế đến, là một lớp vải tròn thắt 9 nút
cũng trải đều trên diện tích mặt áo quan. Nhiều khả năng, 9 nút thắt này
tượng trưng cho phái nữ theo tín ngưỡng “Nam thất nữ cửu” (Trai 7 gái
9).


Phần chính yếu là một bọc dài lớn cuốn
bằng lụa và gấm, có 9 dây vải cũng thắt 9 nút. Tiến hành tháo mở lớp
vải này, giới khảo cổ vô cùng kinh ngạc khi phát hiện ra xác của người
phụ nữ hầu như còn nguyên vẹn, tóc vẫn còn đen mun. Duy chỉ có điều,
nhãn cầu và sụn mũi đã bị phân hủy, da và các khớp, cơ… vẫn còn mềm có
màu tái xanh. Phía dưới chân người phụ nữ này còn đi hài bằng vải bố
thêu kim tuyến, bên cạnh là một đôi hài khác.

Xác ướp được quấn hàng chục lớp vải may
theo kiểu vừa áo vừa quần bằng lụa và gấm, áo rộng cài khuy chéo. Khuy
được làm bằng mã não và kim loại mạ vàng.

Trên cổ xác ướp này còn có một xâu chuỗi
lằm bằng hạt bồ đề, một túi nhỏ bằng gấm, bên trong có phong bì thư
đựng 3 tờ giấy viết chữ Hán, bao gồm 1 tờ ghi chép bài chú Vãng sanh
Tịnh độ, một tờ ghi tên năm vị phật và một tờ giấy khác với ngữ nghĩa
của việc quy y. Trên 2 cổ tay của xác ướp có đeo 2 vòng kim loại bằng
vàng.

Dưới lớp vải bọc xác là một lớp nhựa
thông dày khoảng 10cm. Sau cùng, là một tấm gỗ đục 7 lỗ theo hình Thất
tinh, cách ván địa vài xentimet. Với tấm gỗ này, vô hình trung đã tạo
một cỗ áo quan có hai đáy.

Tất cả những vật dụng này đều được thấm một lớp dung dịch màu đỏ, có mùi thơm, hơi nhầy.

Trong bức ảnh đươc chụp lại khi tiến
hành mở vải bóc xác, còn thể hiện lớp dung dịch đỏ thẫm này rất dày và
có cảm giác sền sệt như hồ dán.

Sau khi kiểm tra sơ bộ, xác ướp này được
chuyển về Bệnh viện Đại học Y Dược để tiếp tục nghiên cứu và khảo
nghiệm. Kế đến, giới khảo cổ chuyển giao lại xác ướp cho Viện Bảo tàng
Lịch sử Việt Nam. Và từ khi ấy cho đến nay, xác ướp trên được lưu giữ
tại nơi này.

Những vật dụng tùy táng cộng với dòng
chữ “Hoàng gia cung liệm”, bên cạnh vị trí của ngôi mộ, cho phép nhận
định đây là ngôi mộ của hai người thuộc hoàng thân triều Nguyễn. Niên
đại được xác định là vào thời Vua Tự Đức.

Mật mã xác ướp cổ

Căn cứ vào các di vật tìm kiếm được
trong huyệt mộ nữ, giới khảo cổ tạm chấp nhận quan điểm về nhân thân của
xác ướp này. Bà tên là Nguyễn Thị Hiệu, có khả năng mất vào năm 60
tuổi.

Việc bảo quản xác ướp bà Hiệu là nhằm
kéo dài tuần lễ ma chay, điều chỉ thực hiện ở các tầng lớp trên, dành
cho Hoàng thân quốc thích. Tiếp đến, phân tích vào tờ lòng phái quy y và
những chữ Hán còn sót lại trong mảnh lụa phủ quan tài, có thể thỏa mãn
nhận định: “Bà Hiệu có pháp danh là Minh Trường. Vị sư truyền đạo cho bà
là Thiền sư Chánh Niệm, tên húy là Tiên Liễu, thuộc đời thứ 37 dòng đạo
Bổn Nguyên, tông Lâm Tế. Nhiều khả năng bà là dâu hoặc thân thích bên
đằng ngoại của các chúa hay vua triều Nguyễn”.

Khi tiến hành khai quật ngôi mộ trên,
giới khảo cổ xác định được vật liệu xây dựng một rất cầu kỳ. Đó là một
hỗn hợp vôi sống giã nhỏ từ san hô, vỏ sò trộn với cát, mật đường mía,
than và một số chất khác chưa phân tích được. Tất cả hỗn hợp này khi
quyện vào nhau trở thành một kết cấu bền chắc đến mức “cứng hơn cả bê
tông”.

Trao đổi với PV, nhà khảo cổ học lừng danh Đỗ Đình Truật cho biết thêm: Ngay khi tiến hành tháo các lớp vải liệm của bà Hiệu, chúng tôi bất ngờ phát hiện thi thể của bà đẹp như con gái. Dẫu da dẻ do thời gian nên có màu tái xanh. Những trang sức bà Hiệu mang theo khi chết nhiều khả năng được xứ Chân Lạp tiến cống cho triều đình nhà Nguyễn. Vua nhà Nguyễn ban lại cho người thân, nên bà có được. Tôi tin, bà Hiệu là em ruột của Nguyễn Phúc Luân, Cha của Nguyễn Ánh, tức Gia Long. Xét, bà là cô ruột của Vua Gia Long, nên mộ của bà mới đồ sộ như vậy. Theo khảo sát của tôi, bà Hiệu đi tu từ rất sớm nên không thể có chồng. Ngôi mộ được gọi là mộ ông, tôi không được biết. Nhưng, có chi tiết quan trọng không thể bỏ lỡ đó chính là, khi tiến hành khai quật ngôi mộ cổ của bà Hiệu, chúng tôi phát hiện có mộ yểm. Mộ yểm, chính là những ngôi mộ của các cung nữ hoặc binh lính được chôn theo để bảo vệ chủ nhân. Mộ yểm, còn có ý nghĩa khác về mặt tâm linh. Ngôi mộ yểm mà tôi đào được nằm sâu dưới lòng đất, có thể đó là mộ của binh lính, xương cốt đã vỡ vụn. Khi mang thi thể bà Hiệu về Trường đại học Y Dược để nghiên cứu, chúng tôi đã sơ suất quên mất việc khảo nghiệm hàng tạ nhựa thông lâu năm được đặt dưới quách của bà Hiệu. Thứ nhựa thông quý, có khả năng tạo ra mùi thơm hàng trăm năm cũng như ngăn chặn không cho vi khuẩn lẫn côn trùng hủy hoại thi thể người chết. Do sơ suất này, hàng tạ nhựa thông đã bị ăn cắp hết. Chất liệu để xây mộ cho đến giờ còn là một bí ẩn, bởi độ kết dính lẫn khả năng chịu tác dụng ngoại lực của khối hợp chất này là khủng khiếp. Chúng ta chỉ có thể biết đến một số chất và suy đoán thêm, nhưng cách thức, tỷ lệ để phối hợp hợp chất thì không thể đoán biết hết được.

Để bảo vệ xác ướp, có thể gia quyến của
bà Hiệu đã dùng hợp chất này đổ thành một khối thống nhất và hết sức rắn
chắc bao bọc toàn bộ nấm mộ sâu đến tận huyệt. Khi khai quật, các nhà
khảo cổ phải nhờ đến sức của 15 công nhân mày mò đục từng mảnh nhỏ của
khối kết cấu này, đục ròng rã 40 ngày mới chạm được đến lớp cát dày
khoảng 40cm phủ trên quách của quan tài.

Nhà khảo cổ học lừng danh Đỗ Đình Truật,
người có mặt từ đầu cho đến cuối để giám sát và tìm hiểu việc khai quật
mộ cổ đã mô tả chi tiếc ngôi mộ và lai lịch xác ướp.

Theo tư liệu của nhà khảo cổ Đỗ Đình
Truật thì bọc ngoài quan tài là cái quách bằng gỗ rất dày, cao 0,5m dài
2,2m. Toàn bộ quách và quan tài được phủ một lớp sơn ta cổ, rất tốt và
kín mịt tựa như lớp dầu hắc (hắc ín). Chính nhờ lớp sơn này, mà nước mưa
thấm vào lòng đất không thể ngấm vào áo quan và dung ướp xác cũng không
tràn ra bên ngoài. Việc dung dịch ướp xác không tràn ra bên ngoài, giúp
cho thi hài của người chết được bảo quản tốt. Đó là lý do vì sao thi
hài của bà Nguyễn Thị Hiệu hầu như còn vẹn nguyên, trong khi thi hài của
ngôi mộ kế bên (khả năng rất cao là chồng của bà Hiệu) dung dịch bị
tràn ra ngoài nên chỉ còn xương cốt.

Đôi hài còn lại được đặt bên cạnh chân
của bà Hiệu được dục 7 lỗ theo chòm sao Đại Hùng tinh Bắc Đẩu rất giống
với những ngôi mộ cổ của bậc cung phi, hoàng thân vua chúa từng được
khai quật ở khu vực phía Bắc. Quan niệm về chòm sao Đại Hùng tinh Bắc
Đẩu xuất phát từ đạo Lão, người xưa tin rằng chòm sao trên sẽ bảo vệ
vong linh người đã chết thoát khỏi các tai ương của đời sống dưới cõi
âm.

Về dung dịch bao bọc xác ướp bà Hiệu, cô
hướng dẫn viên bảo tàng nói với tôi rằng được tạo thành bởi dung dịch
vữa ô dước và nhựa thông. Vữa ô dước ở miền Bắc còn gọi là nhựa dây tơ
hồng, một hợp chất tự nhiện có độ kết dính rất cao. Nhà khảo cổ Đỗ Văn
Ninh viết, những cách thức bảo quản này giữ được các ngôi mộ cổ hầu như
còn nguyên vẹn cả quan tài và các di vật chôn theo. Thậm chí, cả miếng
cau tươi, cả miếng trầu không, hộp thuốc, quạt giấy, tràng hạt… đều có
màu sắc như mới, cảm giác rằng có thể nhón tay bắt lấy và sử dụng được.

Sau khi bị không khí xâm nhập, thi thể
của bà Hiệu đã không còn mềm như lúc được bao bọc bởi dung dịch. Quan
sát xác của bà đặt trong lồng kính của Viện Bảo tàng, thấy thi hài bà đã
trở nên khô cứng như mảnh cau khô. Duy trên đầu, vẫn còn chỏm tóc dài
màu đen, phất phơ. Hốc mắt và mũi của bà gần như bị phân hủy hoàn toàn.

Vài năm trước, khi vào Viện Bảo tàng
thăm quan, tôi còn được thấy những vật dụng tùy táng của bà. Nhưng hiện
tại, thi thể của bà Hiệu đã được đặt trong một không gian khác, đẹp hơn,
trông thoáng hơn… nhưng do kết cấu của căn phòng nên những vật dụng này
không còn khoảng không để trưng bày buộc phải lưu giữ trong kho của
Viện Bảo tàng. Các mảnh xương sọ của cụ ông cũng được lưu trữ trong kho
này. Theo định kỳ, thi thể của bà Nguyễn Thị Hiệu sẽ được đưa ra khỏi
lồng kín để bảo quản bằng hóa chất hiện đại… trăm năm nữa, thi thể của
bà sẽ tự phân hủy (?!).

Có thể nói, xác ướp gần như còn vẹn
nguyên của bà Hiệu là xác ướp rất độc đáo mà giới khảo cổ vô tình phát
hiện được tại Sài Gòn. Còn để xác định sâu hơn nhân thân của bà hiệu, có
lẽ vẫn còn phải chờ. Kể cả gốc tích nơi sinh sống, gia quyến, phẩm hàm,
mối quan hệ với vương triều Gia Long…